HAMAMLAR,ARINMA VE SOSYALLEŞME MEKANLARI

Antik çağdan günümüze hamam… Yunan filozofu Pindar « Hydor Men ariston ». “Şu dört elementten; Toprak, ateş, hava ve su , içinden en iyisi su ‘dur “der. Hamamlar her kesimden halka açık sosyalleşme merkezlerindendi. Roma hamamlarını, Avrupa ve Akdeniz ülkeleri ile Anadolu ve İngiltere’de görüyoruz.Bu hamamlar yüzlerce yıl öncesinin Anadolu yunaklarına uzanır. Romalılar suyu kaynağından şehire getirmek için 100 km uzunluğunda su kemerler yapmışlardır… MS 537 senesinde Roma’da 11 su kemerinden 1212 çeşmeye, 11 büyük ve 926 küçük halk banyolarına su dağıtılıyordu… Romalıların yaptığı en büyük banyo MS 206 senesinde kral Septimus Severus tarafından halka hediye olarak yaptırılmıştır…Caracalla bu konuda çığı açmıştır ,yaptırdığı hamamlar en mükemmelidir…Dünyanın en eski hamamlarından biri İndus Vadisi Uygarlığı döneminden kalmadır ve “Büyük Hamam” olarak adlandırılır… Pakistan’da Mohenjo-daro’da bulunan ve oldukça iyi durumdaki hamam yaklaşık olarak 4500 yıl önce yapılmıştı…Sümerler banyo yapmaya önem veren ilk medeniyetlerden biridir… Sümerlerden kalan 4 bin yıllık tabletlerde kül ve susam yağıyla yaptıkları bir tür sabunu, banyoda yıkanmak için kullandıkları anlatılır… Anadolu’da imparatorluk kuran Hititler de yıkanmaya özen gösterirdi… Hitit kralları, tanrılarına dua etmeden önce yıkanıp temiz kıyafetler giyerdi… Tanrılara dua ederken, ruh temizliği kadar beden temizliği de önem taşırdı… Anadolu’da Hititler tarafından yapılan baraj ve göletlerin suyu, kanallarla kentteki belirli noktalara dağıtılırdı…Hititler, Anadolu’da banyo yapma kültürünün yerleşmesini sağlamıştır… Hitit kralı IV. Tuthaliya, kendi döneminde Anadolu’da 10 baraj yaptırmış olup, Anadolu’da Hititler döneminde yapılan önemli barajlardan biri Karakuyu, diğeri ise Köylütolu barajıdır… Hitit İmparatorluğu parçalanınca Anadolu’da küçük krallıklar kuruldu. Neo Hitit Dönemi olarak tanımlanan o dönemde kurulan küçük krallıklar önemli yatırımlar yapamadı, ama Anadolu’daki hamam kültürü korundu… Hititlerin ardından Anadolu’da oluşan; Lidya, Likya, Pers, Asur, Frigya, Urartu ve İyonya kolonileri de banyo ve temizlik konusuna özen göstermeyi sürdürdüler…Orta çağda da banyolar sadece yıkanmak ve eylenmek için kullanılmıyordu… Aynı yerde dişçi ve operatörler hastalara ufak ameliyatlar yapıyorlardı…Bu yüzyıllarda Avrupa, en çok nehir ve göllerde yıkanırdı, buda sıcak yaz aylarında mümkündü, büyük şehirlerde açık ,kapalı banyolar vardı.. Tahta küvetler içinde birkaç kişi oturarak yemek yiyorlardı.. Fakat bu olay kilisenin hiç hoşuna gitmezdi, on beşinci yüzyılda bu banyolar aynı zamanda genel ev olarak kullanılmaya başlandı.. Katolik kilisesi ise insanlara banyonun hastalık getirdiğini ,çıplak görünmemelerini söylüyordu, 1573 senesinde bütün halk banyoları firengi hastalığı sebebinden birde salgın veba hastalığından yasaklandı ve kapatıldı..17.y.y da Avrupa’da Paris yakınlarında 1672 – 1678 tarihleri arasında inşaa edilen Versailles sarayında sol tarafta mimar François d’Orbay banyolar planlamış ve yapılmıştır, fakat 1683 yılında bu banyolar kullanılmadığı için kırılıp odaya çevrilmiştir.Türk hamamları Bizans hamamlarının aynısı değildir, Çünkü Asya halkları çok eski devirlerden beri buhar banyosu uygulardı, Ruslar, Bulgarlar, Mongollar da gittikleri yerlere buhar banyosu götürmüşlerdi. Nehir kenarına kurdukları çadırlarda orta yerde ateş yakıp taşları kızdırıyor ve üzerine su dökünce buharlaşıyor ve kendilerini nehir suyunda yıkayıp temizliyorlardı.. İslam akar suyu şart koşmuş olup özellikle tercih eder… Küvet içinde yıkanmak islamda geçerli değildir… İstanbul’un fethinden sonra Bizans hamamları müslüman hamamlarına çevrildi su basenleri kaldırıldı. Eğer su termal su ise yeni basenler inşaa edildi. 17.y.y da yapılan evlerde hamamlar evin hep yan tarafında bulunuyor. Orta yerinde değil. Sebebi birçok sosyal, geleneksel durumlardır.. O zamanlar hamamlarda musluklar soğuk ve sıcak olmak üzere üst üsteydi. Bir kurna içine akar ve hamam tasları kullanılırdı.. Hamam tasları da sahibinin zengin veya fakir olduğunu gösteriyordu… Zenginler balıklı altın tas fakirler normal tas ,peştemallerde zenginin ipek fakirin pamuklu idi…Aynı dönemlerde Paris’te kadınlar ve erkekler yıkanma yerine pudra veya bol parfüm kullanırlardı.

Ayla ÖTÜK

TARİHVEARKEOLOJİNİNGİZEMİ#aylaötük