HAREM NEDİR ? OSMANLIDA HAREM
KABİLİYET VE GÜZELLİGİN SAVAŞ MEYDANI…
Harem ne demektir ; Kelime anlam kökü , Akkadca “örtmek, gizlemek, başkalarından esirgemek; ayırmak, tecrit etmek” mânalarındaki haramu (m) dan gelir…Arapçada ; ” korunan mukaddes muhterem olan yer” anlamına gelen harem, islamiyetin bu bölümlere, özellikle hane kadınlarıyla belirli bir kan bağı dışında kalan erkeklerin (nâ mahrem) girişini yasaklamasından burada yaşayan kadınlara da bu isim verilmiştir…Yani çok eski bir kavramdır ,Sümer’de dahi tapınak fahişelerinin kaldığı bir haremden söz edilir….Yeni Asur dönemi saraylarında ise hükümdar dairesinin bir kısmını, “şa reşi” denilen hadım ağasının sorumluluğundaki harem dairesi oluşturuyordu…Osmanlı devlet teşkilâtında harem-i hümâyûn tabiri hem haremi hem de Enderun’ u içine alır…Harem hayatı ,Osmanlı sarayında kuruluşundan beri mevcut olsa da ,teşkilatlandırılması Fatih Sultan Mehmet zamanında gerçekleşmiş ve devlet yapısındaki genel eğilime uygun olarak ,devşirme sistemiyle geliştirilmiştir…En alt kademe cariyelikten ,son mertebe ustalığa (haseki ve valide sultan hariç) enderundaki terfi sistemine benzer…Aslında Osmanlı saray teşkiletında -Haremi Hümayün- tabiri haremi ve Enderun’u içine alır ..Harem kadınların, Enderun padişah saray, devlet hizmetindeki erkeklerin yetiştirildiği kurumdur…Haremde en çok konuşulan ve sanat eserlerinde ,konu olan cariyelerdir….Genellikle yanlış değerlendirilir…Hukuken kadın köle statüsünde olan cariyelerin, ana kaynağı savaş esirleridir…Ancak bir süre sonra yetersiz kalınca satın alınma yoluna gidilmiştir…Cariyeler, müslüman gelenekleri üzerine yetiştirilir okuma yazma ,yeteneklerine göre biçki dikiş, müzik, nakış, sofra hizmetleri, öğretilirdi…Acemilik döneminden sonra ,başarı gösterenler kalfa ,usta olurdu…Haremdeki yüzlerce cariyenin çoğunluğu hizmetli idi…Padişah cariyelerden sadece birkaçı ile ilgilenir ,çoğunu görmezdi.(şans ve akıl )..Haremdeki eş statüsündeki cariyelerin azad edildikten sonra veya önceki nikah akitleri ,hür hanımlarla yaptıklarından farklı değildi…Kabiliyet ve güzellikle öne çıkan cariyeler kalfalığa yükselir, padişah, valide sultan ,kadın efendi veya ikballerden birinin odasına yollanırdı…Kalfalar iyi tahsil görmüş ve törenlerde özel kıyafetleri olurdu…Saltanat değişince eski saraya gönderilir veya evlendirilirdi….Harem teşkilatında ,cariyelerin en üst mertebesi ustalıktı…Padişahın hizmetindeki bu güzel kabiliyetli cariyeler valide ve haseki sultandan sonra gelirdi…İçlerinde padişahın seçtiği haznedar denilen (sayıları, onbeş, yirmi ) haremdeki bütün hazinelerin anahtarını taşıyan, bu ustalar tüm cariye kalfaları yönetirdi…Padişahın yanına teklifsizce girebilirdi (mahiyetindeki kalfalar padişahın dairesinin önünde nöbet tutardı ) hizmetini yapardı…Bazen valide sultan ve hasekilerde ondan fikir sorardı…Törenlerde yoğun görevler üstlenirlerdi…Padişah sırdaşı olan bu kadınlar ,saltanat değiştiğinde ,değiştirilirdi…Haznedar ustalardan başka, çeşnigar usta, çamaşırcı usta, ibriktar usta, berber usta,kahveci,kilerci,kutucu,külhancı,vekil,kethüda,katibe,gibi..Ayrıca haremde ebeler, şehzade ve padişah kızlarını emziren dayeler (sütanne)ve dadılar vardır…Haremin en itibarlı hanımı ,padişahın annesi ,valide sultandır.. Otuz altı padişah annesinden ,sadece yirmi üç tanesi valide sultan olabilmiştir.. Gerisi oğulları tahta geçmeden vefat etmiştir…Tahta çıkan şehzadenin annesi bir törenle, eski saraydan Topkapı sarayına taşınır ve haremin en yetkili kişisi olurdu…Haremin ikinci derece nüfuzlusu ,padişah hanımı(haseki) ve gözdelerdi, sonra kadın efendi denilmiştir…Cariyelikten gelen güzel ve yetenekli bu kadınlar XVII y.y a kadar savaş esiri cariyelerden seçilirken sonra Kafkaslardan gelenlerden seçildi…Tabi ki haremde dönem dönem değişen rakamlar görüyoruz, en parlak zamanında Topkapı Sarayı’nda 1.500 kişi vardı… Harem’in nüfusu ise III. Murad döneminde 300’e kadar çıkmıştı ama daha önceki dönemlerde harem çok daha mütevaziydi… III. Murad döneminde harem nüfusunun zirve yaptığını görüyoruz…
Ayla ÖTÜK #TARİHVEARKEOLOJİNİNGİZEMİ#harem#aylaötük
